تکامل مراسم و مناسک
ارسال پیام به قصد جلب همکاری و همبستگی
چرا طی فرایند تکامل، مناسکی مانند «شب یلدا» شکل گرفته‌اند؟
پژوهش‌های زیادی در پاسخ به این پرسش وجود دارند. یکی از آخرین آنها که با عنوان «تکامل رفتارهای مناسکی در انسان به مثابه برنامه‌ای جهت سیگنال‌دهی برای همکاری» در ۲۰۲۳ منتشر شده، مجموعه اطلاعات موجود در این حوزه را در کنار هم قرار داده است و به نتایج بسیار جالبی می‌رسد.
در چکیده‌ی مقاله می‌خوانیم که مناسک جمعی تقریباً در همه‌ی فرهنگ‌های بشری، از گذشته تا به حال، وجود داشته‌اند. فرضیه‌‌ای که مورد اجماع است این است که مناسک نقشی اساسی در تسهیل همکاری داشته‌اند. با این حال اطلاعات کمی درباره‌ی تکامل آنها در نیاکان ما وجود دارد.
مقاله به این پرسش می‌پردازد که آیا آیین‌های جمعی می‌توانند به عنوان یک سیستم علامت‌دهیِ (سیگنال‌دهیِ) پیچیده که همکاری متقابل را تحت فشارهای اجتماعی-اکولوژیکی در دوره‌ی پلیستوسن تسهیل می‌کرده‌اند، تکامل یافته باشند؟
نویسندگان ابتدا سه نوع سیگنال‌ِ شباهت، ائتلاف، و تعهد را به عنوان بلوک‌های سازنده‌ی سیستم‌های سیگنال‌دهی در شکارچی-گردآورنده‌های معاصر شناسایی می‌کنند. سیگنال‌های شباهت نشان‌دهنده‌ی علایق مشترک بین سیگنال‌دهنده و گیرنده‌ی پیام است؛ سیگنال‌های ائتلافی عضویت در یک گروه خاص یا گروه مشترک را نشان می‌دهند؛ و سیگنال‌های تعهد نشان‌دهنده‌ی تعهد درجه‌بندی‌شده نسبت به یک قرارداد اجتماعی خاص هستند.
نویسندگان سپس نشان می‌دهند که این سیگنال‌ها در برخی از سایر پستاندارانی که زندگی جمعی دارند نیز وجود دارند و سوابق باستان‌شناسی و دیرینه‌شناسی را در انسان‌ریخت‌ها ردیابی می‌کنند.
در مرحله بعد، مکانیسم‌های شناختی زیربنایی را معرفی می‌کنند که این سیگنال‌ها را تسهیل می‌کنند. همچنین شواهد مربوط به حضور اولیه این مکانیسم‌های شناختی، و همچنین شواهدی مبنی بر وجود فشارهای انتخابی در تکامل ارتباطات مشارکتی را بررسی می‌کنند.
مجموع این دسته از شواهد نشان می‌دهند که سیگنال‌های مشارکتی که طی مناسک ارسال می‌شوند احتمالا در ابتدا در پلیستوسن اولیه به شکل سیگنال‌های شباهت تکامل یافته باشند. اما سیگنال‌های ائتلاف و تعهد بعدها یعنی در اوایل و اواخر پلیستوسن میانی ظاهر شده‌اند و در نهایت یک سیستم سیگنال‌دهی قوی داشته‌ایم.
با ورود انسان خردمند این امکان وجود دارد که مناسک جمعی به عنوان یک کنش سیگنال‌دهی مرحله‌ای و مکرر (مثلا هر ساله با نشانه‌های فصلی خاص از جمله آغاز بهار یا آغاز کوتاه شدن طول شب در شب یلدا) اجرا می‌شده‌اند. این سازگاری مهمی جهت تسهیل کنش جمعی در انسان‌ها بوده است و کماکان می‌تواند چنین نقشی را ایفا کند.