1-آیا می‌دانستید برنامه‌های آموزشی بسیاری از مدارس در سراسر جهان تمرکز و توجه خود را بر مهارت‌های تفکر نقاد افزایش داده است.
امروزه کارشناسانی که بر رشد اولیه دوران کودکی تمرکز دارند موافقند که مهارت‌های اساسی خواندن، نوشتن و ریاضی حتی برای گذر از دوران مدرسه هم دیگر کافی نیستند – کودکان برای موفقیت در دنیای پیچیده امروز علاوه بر آموزش ریاضی و علوم و … باید یاد بگیرند که نقادانه فکر کنند. این مهم زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان از دانش و تجربیات موجود خود برای انجام کارهایی مانند:
– قیاس و تناقض رویدادها،
– تبیین بروز اتفاقات،
– ارزیابی ایده‌ها،
– درک دیدگاه‌های دیگران،
– پیش بینی احتمالات،
– فکر به به راه حل‌های جایگزین بهره ببرند.
تفکر نقاد چه زمانی و چگونه شکل می‌گیرد؟
تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان از سنین پایین شروع به نقادانه فکر کردن می‌کنند. این مهارت‌ها در خلال مکالمات روزمره کودکان با بزرگسالان ایجاد می‌شود.
به محض اینکه بچه‌ها بتوانند در قالب جملات صحبت کنند، آماده هستند تا – والدین، معلم یا مربی – مهارت‌های نقادانه را پرورش دهند.
با کودکان در مورد چرایی اتفاقات رخ داده صحبت کنید و آنان را تشویق کنید تا از دانش و مهارت‌های استدلالی موجود خود برای ارائه توضیحات و همچنین دلایل نتیجه‌گیری خود استفاده کنند.
کودکان را تشویق کنید تا در مورد ترجیحات خود و دلایل انتخاب اشیاء، رویدادها و تجربیات مختلف نظرات خود را ارائه دهند.
نظرات خود را مطرح کنید و سؤالاتی بپرسید که کودکان را تشویق می‌کند تا پیش بینی‌های قابل قبولی درباره اتفاقات بعدی داشته باشند.
از فرصت‌های روزانه برای تشویق کودکان به حل مشکلات استفاده کنید. به کودکان کمک کنید تا مشکل را توصیف کنند و از دانش و تجربیات خود استفاده کنند، زیرا آنان به راه حل‌های جایگزین فکر می‌کنند و در مورد بهترین گزینه تصمیم می‌گیرند.
2-در آموزش تفکر نقاد فضایی ایجاد کنید که بچه‌ها از اشتباه کردن نترسند
در آموزش تفکر نقاد نکته کلیدی ایجاد فضای درست یادگیری است. اگر کودکان از سؤال کردن بترسند، دست خود را بالا نبرند و در بحث شرکت نکنند یا به سؤالات پاسخ ندهند، فرآیند آموزش تفکر نقاد تأثیرگذار نیست! اغلب اوقات، بچه‌ها تمایلی به صحبت در جمع یا کلاس ندارند، زیرا می‌ترسند در صورت پاسخ نادرست، توسط دیگران یا همکلاسی‌هایشان قضاوت شوند.
برای تقویت مهارت‌های تفکرنقاد، محیطی در کلاس درس (یا خانواده) ایجاد کنید که در آن احساس راحتی کنند و بدون ترس از خندیدن، عمیقاً فکر و نظرشان را بیان کنند.
برای انجام این کار، به کودکان دو نکته ذیل را تاکید و آموزش دهید:
– گاهی اوقات اشتباه کردن اشکالی ندارد و زمانی که از اشتباهات خود یاد می‌گیریم، بیشترین چیز را می‌آموزیم. یک رابطه قوی با کودکان ایجاد کنید تا مطمئن شوید که آن‌ها می‌دانند که شما به عنوان یک شخص به آن‌ها اهمیت می‌دهید، بنابراین آن‌ها مایل به ریسک کردن، تفکر و داوطلبانه، مشتاق ارائه ایده‌ها و پاسخ‌ها هستند، حتی اگر احتمالاً پاسخشان اشتباه باشد.
– آنان باید بدانند که در مورد یک موضوع دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که باید بررسی شوند. اغلب کودکان فکر می‌کنند که برای یک موضوع تنها یک پاسخ وجود دارد، در حالی که باید بدانند همه افراد متفاوت هستند و حق دارند نظرات متفاوتی در مورد موضوعات پیچیده داشته باشند. هنگامی که با موضوعی مانند مطالعات اجتماعی مواجه می‌شوید، تشویق کودکان به جستجو و تلاش برای درک موضوعات از دیدگاه دیگران مهم است. آنان باید یاد بگیرند که درک موضوع از منظر دیگران به معنای پذیرش دیدگاه سایرین نیست. این فرآیندی نقادانه است که نه تنها به کودکان کمک می‌کند که با دیگران همدلانه رفتار کنند بلکه به آن‌ها می‌آموزد که نظر دیگران را گوش کنند و آن را با دلیل بپذیرند.
3- چگونه تفکر نقاد را تمرین کنیم
ذهنیت تفکر نقاد با گذشت زمان، تمرین و توسعه مهارت‌های تفکر نقادانه به وجود می‌آید. مهارت‌های تفکرنقاد با الگوسازی برای کودکان شما شروع می‌شود. اگر مهارت‌های خود را با کمی تمرین و خودآگاهی بهبود بخشید، تأثیرات آن را در روشی که کودکان شروع به حل مسئله می‌کنند، خواهید دید.
به یاد داشته باشید، برای مدل‌سازی تفکر نقاد به تخصص موضوعی نیاز ندارید. اگر نمی‌دانید فرزندتان در ریاضیات چه می‌آموزد، می‌توانید بپرسید که چگونه و چرا. گوش دادن به او و تشویق به تجزیه و تحلیل مهارت مهم است.
برای کمک به کودکان در بهبود مهارت‌های تفکرنقاد، پرسیدن یک سری سؤالات را تمرین کنید تا به «چرایی» ایده یا چرایی تصمیمی که فرزندتان گرفته است برسید. سؤالات شما می‌تواند بدین شکل باشد:
بپرسید چگونه و چرا (به جای چه چیزی). چرا اینطور فکر می‌کنید؟
درخواست دفاع با شواهد. از کجا می‌دانید؟
دیدگاه‌های دیگر را در نظر بگیرید. فکر می‌کنید فلان و فلان چه فکر می‌کنند؟
ظاهرًا روندی ساده اما مؤثر است و ساختار خوبی برای آشنا کردن بچه‌ها به یک روش جدید تفکر است. دانستن اینکه سؤال بعدی چه خواهد شد، کیفیت پاسخ آن‌ها را کاهش نمی‌دهد و در نهایت، آن‌ها این سؤالات را درونی و نهادینه می‌کنند و به تنهایی شروع به پرسیدن از خود می‌کنند.
4- در تفکر نقاد از شواهد برای طرح سؤال استفاده کنید
یکی از بهترین راه‌ها برای تشخیص اینکه آیا بچه‌ها در حال توسعه مهارت‌هایی هستند که برای تبدیل شدن به متفکر نقاد نیاز دارند یا خیر، مشاهده واکنش‌های آن‌ها به درس‌ها یا پروژه‌ها یا موضوعات زندگی روزمره است. همانطور که آن‌ها به شواهد برای نتیجه‌گیری خود نگاه می‌کنند، آیا آن‌ها به طور فعال از خودشان سؤال می‌پرسند؟ اگر چنین است، آیا این سؤالات به آنچه که مشاهده یا آموخته‌اند مربوط است یا تصادفی‌اند؟ پاسخ‌های تصادفی یا سوالاتی که آنقدر ساده هستند که پاسخشان بله یا خیر تنهاست در پرورش تفکر نقاد مفید نیستند. در عوض، سؤالاتی بپرسید که به کودکان اجازه می‌دهد درباره پاسخ فکر کنند و یک جمله کامل (یا بیشتر!) پاسخ دهند. فراموش نکنید که به كودكان زمان کافی برای پردازش اطلاعات بدهید، بنابراین در انتظار پاسخ صبور باشید. اگر گیر کردند، یک راهنمایی کوچک به آن‌ها بدهید تا آن‌ها را در مسیر درست راهنمایی کنید.
کودکان را راهنمایی کنید تا سؤالات خود را بر اساس آنچه می‌آموزند مطرح کنند تا به آن‌ها کمک کند عمیق‌تر فکر کنند. با گذشت زمان، کودکان یاد می‌گیرند که چگونه از خود پرسشگری داشته باشند تا یادگیری خود را به سطوح بالاتری سوق دهند و به نتایجی می‌رسند که در صورت نداشتن مهارت‌های تفکر نقادانه نمی‌توانستند آن را ایجاد کنند!
نویسنده : مریم معیرزاده