طول عمر: ژن یا محیط؟!
رویکرد رایج کسانی که به دنبال ریشههای ژنتیکی طول عمر بودند آن بود که ژن یا ژنهایی را بیابند که احتمالاً وجود، یا عدموجود آنها، یا بیان بیشتر یا کمتر آنها، ربطی به طول عمر پیدا کند. حال انتشار همزمان یافتههای چهار پژوهشِ مستقل در یک مقاله کاملاً زمین بازی علم در این حوزه را تغییر داد؛ زیرا مشخص شد که فعالیتهایی مانند سیگارکشیدن یا محدود کردن کالری میتوانند ژنهایی را که طول بزرگتری دارند کمتر یا بیشتر فعال کنند، و در نتیجه عمر را کاهش یا افزایش دهند.
چرا ژنهای بزرگتر مهمترند؟ زیرا این دسته از ژنها، طی زمان, بیشتر مستعد تخریب هستند.
برای روشن شدن مطلب از تمثیلی بهره گیریم. دو جاده را در شرایط یکسان در نظر بگیریم؛ یکی کوتاه و دیگری بلند.
کارکرد هر کدام این است که ما را از شهری به شهر دیگر برسانند. طی زمان بهتدریج جادهها خراب میشوند. به وضوح تعداد دستاندازهای ایجادشده طی زمان در جادههای طولانیتر بیش از جادههای کوتاهتر است. به عبارتی شانس آنکه کارکرد جادههای بلندتر مختل شود بیش از پیدا شدن اختلال در جادههای کوتاهتر است.
عوامل اختلالزا و مخربِ کارکرد جاده کدامند؟ مثلاً میزان استفاده از جاده را در نظر گیریم. هر چه بیشتر از جاده استفاده شود و تعداد اتومبیلهایی که از آن استفاده میکنند بیشتر باشد، احتمال ایجاد تخریب در آن افزایش مییابد. اما اتومبیلها برای حرکت نیازمند مصرف انرژی هستند. میزان سوختی که در یک جادهی بلند مصرف میشود، به نحوی غیر مستقیم، میزان بهرهگیری از جاده را مشخص میکند و این میزان بیش از میزان سوختِ مصرفشده در جادهی کوتاه است. هر چه میزان مصرف سوخت در جادههای بلند کمتر باشد نشانهی آن است که از جاده کمتر استفاده شده و جاده، پس از مثلاً ۷۰ سال، کماکان کارکرد خود را به مقدار زیاد حفظ کرده و “جوان” مانده است! (اگر هر تخریب، اندکی از کارکرد جاده کم کند در دراز مدت جادهی بلند بیشتر کارکرد خود را از دست میدهد.)
بر اساس این تمثیل مشخص است که چرا سلامت ژنهای بلند اهمیت بیشتری در جلوگیری از پیری دارند زیرا احتمال ایجاد اختلال در آنها بیشتر است.
مهمترین عوامل محیطیِ کاهش و افزایش طول عمر کداماند؟ مصرف دخانیات و مواجههی زیاد با اشعهی ماورابنفش (مثلاً به علت در معرض نور خورشید بودن) فعالیت ژنهای بلند را کمتر میکند و در عوض محدودیت ورود کالری به بدن فعالیت این ژنها را افزایش میدهد.
به عبارت ساده هرچقدر کسی کمتر بخورد، دخانیات مصرف نکند، و در معرض نور خورشید نباشد بیشتر عمر میکند.
اهمیت فلسفی:
این یافته از منظر فلسفی نیز حاوی نکتهی جالبیست. گاهی ژنتیکدانها را متهم میکنند که نگاهی تقلیلگرایانه دارند و برای هر خصیصه یا فرایند زیستی به دنبال ژن یا ژنهایی خاص هستند. این پژوهش به خوبی نشان میدهد که چنین تصویر کاریکاتورگونه، که گاهی در فلسفهی علم از فعالیتِ ژنتیکدانها به تصویر کشیده میشود، با واقعیت اختلاف زیادی دارد. ژنتیکدان همانقدر به ژنها علاقمند است که به عوامل خارجی مؤثر بر ژنها.
در این پژوهش ژنتیکدانهایی که به دنبال ژنهای طول عمر بودند وقتی با شواهد تجربی که نقش عوامل محیطی را بر روی دستهی بزرگی از ژنها نشان میداد، بر خلاف موضع تقلیلگرایانهای که به آنها نسبت داده میشود، بر موضع اولیهی خود اصرار نکردند.