چگونه كودكان مسئولیت‌پذیر می‌شوند؟
چگونه ما به کودکانمان درست و غلط را آموزش می‌دهیم ؟
چگونه كودكان دلسوزی، مهربانی و دیگر ارزش‌های اخلاقی را یاد می‌گیرند؟
چگونه كودكان همدلی را یاد می‌گیرند؟
چگونه كودكان را خویشتن‌دار تربیت كنیم؟
این‌ها برخی از سوالاتی هستند که معمولاً به ذهن والدین و مربیان پرورش و تربیت کودکان می‌رسد. در واقع دغدغه اصلی آنان حول این محور است كه چگونه اصول اخلاقی را به كودكان یاد دهیم؟ چگونه آنان را اخلاق‌مدارانه بزرگ كنیم؟ و چگونه كودكان اصول آموزش‌داده شده را عملی كنند؟ به بیان دیگر دغدغه اصلی والدین حول دو محور رشد اخلاقی و هوش اخلاقی است.
یکی از ابعاد رشد و تحول که از دوران کودکی تا بزرگسالی در کنار دیگر ابعاد رشد شکل می‌گیرد، رشد اخلاقی کودکان است. رشد اخلاقی یعنی توانایی در تمایز درست از نادرست است و توانایی عمل به آن هوش اخلاقی است. بنابراین فردی كه هوش اخلاقی دارد یعنی می‌تواند درست را از نادرست تشخیص دهد و از توانايي عمل‌كردن به شیوه‌ای صحيح و محترمانه برخوردار است.
نكات مهم آموزش هوش اخلاقی به كودكان
– به عنوان والد در انجام ارزش‌ها پیشقدم باشید و الگوسازی كنید. مثلاً اگر می‌خواهید فرزندتان راستگو باشد خودتان نیز مقابل او به دیگران دروغ نگویید. اگر می‌خواهید عذرخواهی را یاد بگیرد خودتان معذرت‌خواهی كنید و بگویید متأسف هستید. و از او بخواهیدکه در صورت اشتباه حتماً عذرخواهی کند و خجالت نکشد.
– منضبط باشید و انضباط را به عنوان یک درس اخلاقی به کار ببندید.
– رفتارهای اخلاقی كه از فرزندتان می‌خواهید به او تاكید كنید و کوتاه نیایید. کلمات مؤدبانه اصلی را به وی یاد بدهید. کلماتی مانند «خواهش می‌کنم»، «متشکرم»، «ببخشید»، «اجازه دارم» و «لطفاً» را به فرزندتان یاد بدهید.
– از لحظات مناسب برای آموزش و گفت‌و‌گو درباره ارزش‌ها با فرزندتان استفاده کنید.
– در مقابل نظر و رفتار كودك كه مخالف با ارزش‌های شماست، سریعاً واکنش نشان ندهید، برایش مسئله را باز کنید و دلیل بیاورید.
– با هم کتاب‌ها یا برنامه‌هایی با ارزش‌های اخلاقی بخوانید و ببینید و نتایج آن را بررسی كنید.
– همیشه با اطرافیان مؤدبانه رفتار کنید، فرزندتان در حال مشاهده رفتارهای شما هستند. او را نسبت به احساس دیگران تا حد منطقی حساس كنید تا همدلی در او شكل بگیرد. از «حرف‌های متعصبانه» «سخنان تحقیرآمیز قومی» كه موجب آزار دیگران می‌شود پرهیز كنید تا با دیگران بهتر تعامل داشته باشد.
– خودتان در رفتار اخلاقی محكم و قاطع باشید و قاطعیت را به او یاد دهید. به فرزندتان یاد دهید با کسی که او را آزار می‌دهد یا با بی‌عدالتی و غیر‌منصفانه با او برخورد می‌کند. رفتار نامناسب طرف مقابل را به او گوشزد کند و قاطعانه و محترمانه در برابر او بایستد.
– فرزندتان را تشویق کنید با مستمندان و آسیب‌دیدگان مهربان و بخشنده باشد و فکر کند -چگونه می‌تواند به آنان كمك درست كند.
ـ به فرزندتان بیاموزید كه مواجهه و دست‌و‌پنجه نرم‌کردن با مشکلات عامل رشد است و باید در زندگی یاد بگیرد به جای فرار از مشکلات با آن‌ها رو‌به‌رو شود. به او گوشزد كنید كه باید بتواند تصمیم‌های اخلاقی بگیرد. به او کمک کنید درباره نتایج عملش فکر کند. مسئولیت و پیامد کارهایش را بپذیرد و در صورت خطا درصدد اصلاح آن برآید. پس فرصت جبران به او بدهید و در تغییرات ایجاد شده بازخورد مناسب داشته و مشوق باشید، برای تغییرات به او پاداش بدهید.
ـ به فرزندتان بیاموزید كه انسان‌ها متفاوت هستند، به او کمک کنید بر شباهت‌ها تمرکز کند. به دنبال نقاط مشترک خود با دیگران باشد تا بردباری را بیاموزد و بهتر بتواند با دیگران کنار بیاید.
نویسنده : مریم معیرزاده