هوش اخلاقی چیست؟
هوش اخلاقی چه تاثیری در روند عملكرد سازمان دارد؟
مدیران برای آموزش هوش اخلاقی در سازمان چه مواردی را باید مد نظر داشته باشند؟
امروزه یكی از مهمترین نهادهای اجتماعی سازمان‌ها هستند. تعارف متعددی برای سازمان، از جنبه‌های مختلف مطرح شده است با این حال اکثر تعاریف هم‌نظرند که سازمان عبارت است: نهاد اجتماعی متشكل از افرادی با اهداف مشترك، مرز و ساختار مشخص. این نهادها، متناسب با نیاز در متن اجتماع تشكیل و رشد می‌کنند و به همین دلیل، به عنوان سیستمی پیچیده، همواره در تعامل مستقیم با محیط درونی و بیرونی خود هستند. این تعامل در راستای هدف سازمان و حصول موفقیت مرهون نحوۀ برقراری ارتباط و تعامل درست با محیط است.
در عصر حاضر دغدغه و نگرانی مديران بروز مشكلات و مسائل پیچیده‌ای است كه در اثر رعايت‌نشدن اصول اخلاقی در تعاملات به وجود می‌آید. تجربه‌های مديران تجاري بسياری از مؤسسات خصوصی و شرکت‌های كارآفرين نشان داده است كه نماد بیرونی سازمان‌ها فقط به انجام‌دادن درست كار بستگی ندارد بلكه انجام كار درست و رفتارحرفه‌ای در بروز این نماد بسیار مؤثر است. به همین دلیل در تجزیه و تحلیل رفتار سازمان‌ها، پرداختن به اخلاق و ارزش‌های اخلاقی یکی از الزامات است.
سقوط معیارهای اخلاقی، پژوهشگران را به سمت جست وجوی مبانی‌ای به منظور ایجاد راه حل‌های مناسب اجرایی سوق داده است. در اين زمينه مؤثرترين پدیده‌ای كه می‌تواند ياور مديران و راهگشای مسائل و مشكلات باشد، هوش اخلاقی است.
هوش اخلاقی توانايي تشخيص درست از اشتباه است كه با اصول اخلاقی جهان‌شمول سازگار باشد. در واقع ما با استفاده از هوش اخلاقی، اصول اخلاقی را عملی و معنا می‌بخشیم. این هوش به ما اجازه می‌دهد تا ارزش‌ها و باورهای اخلاقی را رشد دهیم. هوش اخلاقی مانند دستگاه تشخیص دهندۀ دود عمل می‌كند هنگامی كه اهداف و عملكردها خارج از محدوده اخلاقیات باشه اخطار می‌دهد.
آیا «اصول اخلاقی جهان‌شمول» وجود دارد؟ پژوهشگران با شناسایی اصول اخلاقی، 4 اصل صداقت، مسئولیت‌پذیری، دلسوزی و گذشت را جهان‌شمول مطرح كردند.
این مهم چه تاثیری در روند عملكرد سازمان دارد؟ به بیان دیگر داشتن مدیران و کارکنان اخلاقی چه اندازه برای سازمان اهمیت دارد و می‌تواند بر بازدهی سازمان تأثیر گذارد؟ یافته‌ها نشان می‌دهد بسیاری از رفتارها و تصمیم‌های کارکنان و مدیران در سازمان‌های امروزی، تحت تأثیر ارزش‌های اخلاقی آن‌هاست.
از آنجا که نیروی انسانی، چه به‌صورت فردی و چه به‌صورت گروهی و در تعامل با دیگران، مهمترین عامل مزیت رقابتی به شمار می‌آید، كنش افراد در مورد درستی یا نادرستی کارها بر کمیت و کیفیت عملکرد آنان و به تبع آن، عملکرد سازمان و در نتیجه موفقیت آن به‌شدت تأثیر دارد. این هوش به ظرفیت روانی و درک مدیران و كاركنان برای به کارگیری درست اصول اخلاقی- انسانی و جهان‌شمول در راستای دستیابی به اهداف سازمانی مربوط است و دارا بودن آن موفقیت فردی و سازمانی پایدار و بلندمدتی را به همراه خواهد داشت. . از این رو توجه به اصول اخلاقی و عمل به آن برای سازمان‌ها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
برای آموزش، ارتقا هوش اخلاقی در سازمان مدیران باید موارد زیر را مد نظر داشته باشند:
– در راستای آموزش و پرورش اصول اخلاقی سازمان در قبال كاركنان احساس تعهد كنید.
– الگوسازی كنید و همان رفتارهایی كه انتظار دارید انجامش دهید.
– درباره ارزش‌ها و اصول اجرایی در سازمان و روش‌هایتان دلایل خود را مطرح، با كاركنان صاحب‌‌نظر
صحبت كنید و نظراتتان را در میان بگذارید.
– منضبط باشید و انضباط را به عنوان یک درس اخلاقی در سازمان خود نهادینه كنید. انضباط باعث
می‌شود کاركنان تشخیص دهند که چرا رفتارشان اشتباه است و چگونه می‌توانند آن را اصلاح کنند.
– رفتار اخلاقی داشته باشد و انتظار رفتار اخلاقی از كاركنان داشته باشید. انتظارات شما در سازمان به
منزله تعیین نوعی استاندارد، برای رفتارهای كاركنان است.
– برای تغییر رفتارهای كاركنان در راستای اخلاق سازمان ارزش قائل باشید.
سازمان‌هایی كه باور مدیران و كاركنانش مبتنی بر هوش اخلاقی است می‌توانند با تنظیم بهتر روابط ،کاهش اختلاف و افزایش جو تفاهم و همکاری، کاهش هزینه‌های کنترل كاركنان، عملکرد را تحت تأثیر قرار دهند. به علاوه سازمان مبتنی بر اصول اخلاقی با رعایت ارزیابی عملکرد، روند تشویق و پاداش‌ها، باعث کاهش بدبینی و پرخاشگری و تعارض، افزایش مسئولیت‌پذیری و تعهد و درنهایت افرایش ارزش و سود و درآمد و در نتیجه رفاه بیشتر سرمایه‌گذاران، سهامداران، مشتریان و کارمندان می‌شود. رعایت اخلاقیات در برخورد با ذی‌نفعان داخلی و بیرونی، باعث افزایش مشروعیت سازمان می‌شود.اگر اقداماتی كه سازمان‌ها انجام می‌دهند توجیهات اخلاقی داشته باشد و تعهدات اخلاقی سازمان برای افکار عمومی آشكارسازی شود، با دریافت بازخورد از مشتریان و عموم مردم كه برای بهبــود عملکرد و کســـب موفقیت بسیار كارآمد است در نهایت موجب سودآوری و مزیت رقابتی می‌شود.
نویسنده : مریم معیرزاده