شاید بارها با افرادی مواجه شده باشیم (یا حتی خودمان تا حدی این عادت را داشته باشیم) که چه در رسانه‌های صوتی و تصویری مانند رادیو و تلویزیون، چه در شبکه‌های اجتماعی، تنها یک یا دو منبع خبری خاص را دنبال می‌کنند، تنها سخنان یک سیاست‌مدار یا جناح سیاسی را می‌شنوند، و حاضر به شنیدن یا پذیرش حتی نسبیِ سخنان دیگران خارج از دایرة امن ذهنی خود نیستند. این افراد عموماً در تله‌ای گیر افتاده‌اند که اصطلاحاً «اتاق پژواک» نامیده می‌شود.
«نظریة اتاق پژواک» (Echo Chamber Theory) در سیاست به پدیده‌ای اشاره می‌کند که در آن، افراد به دنبال اطلاعات و نظراتی هستند که با عقاید یا ایدئولوژی‌های موجود آن‌ها هم‌سو باشد. به عبارت دیگر، آن‌ها تنها به دوستی با افرادی ادامه می‌دهند که نظرات سیاسی مشابهی با آن‌ها داشته باشند، تنها به سخنان افرادی گوش فرا می‌دهند که حرف‌های خودشان را تکرار کنند، و تنها به سیاست‌مدارانی روی خوش نشان می‌دهند که در سخنانشان نکات مورد تأیید آن‌ها را تکرار نمایند. این طرز فکر و محدود کردن خود به افرد، اخبار و مطالب تکراری و پژواکی، منجر به ایجاد حباب‌های اطلاعاتی، حباب‌های خودتقویت‌کننده یا اتاق‌های پژواک می‌شود.
این نظریه نشان می‌دهد که اغلب مردم ترجیح می‌دهند در معرض اطلاعاتی باشند که عقاید از پیش ساخته‌شدة آن‌ها را تأیید کنند، و در طرف مقابل تمایل بسیار زیادی به نادیده گرفتن یا حذف دیدگاه‌هایی دارند که نظرات آن‌ها را به چالش می‌کشند. یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این پدیده (چنان که مارک کوکلبرگ در کتاب «درآمدی بر فلسفة سیاسی هوش مصنوعی» ذکر می‌کند) تلاش آگاهانه و عامدانة شبکه‌های اجتماعی و کاربران مؤثر در آن – از جمله سلبریتی‌ها، سیاست‌مداران فعال در شبکه‌های اجتماعی، و متفکران آشنا با الگوریتم‌های هوش مصنوعی به‌کار گرفته شده در فضای مجازی برای گردآوری طرف‌داران متعصب برای خود و نفی و تخطئة دیگر دیدگاه‌هاست، به‌صورتی که کاربران عادی به این باور برسند که تنها یک حقیقت وجود دارد، و آن هم دیدگاه فرد مورد علاقه یا پرستش آن‌هاست.
اما این دیدگاه می‌تواند اثرات مخربی بر روابط انسانی، اجتماعی و به‌خصوص سیاسی بین افراد بگذارد.
پی‌آمدهای اتاق پژواک در سیاست می تواند قابل توجه باشد، از جمله:
توجه به این نکته مهم است که در حالی که نتایج منفی ذکر شده برای وجود اتاق‌های پژواک بسیار برجسته هستند، این بدان معنی نیست که همة افراد جامعه در اتاق‌های پژواک قرار می‌گیرند، یا افراد قادر به جست‌وجوی اطلاعات مختلف و دنبال کردن دیدگاه‌های متفاوت نیستند. با این حال، شناخت و کاهش اثرات اتاق‌های پژواک برای تقویت گفتمان سیاسی آگاهانه‌تر و متعادل‌تر بسیار بااهمیت است.
نویسنده : علی اصغر رئیس زاده
