تأثیر اضطراب سلامت بر شادکامی ذهنی

تأثیر اضطراب سلامت بر شادکامی ذهنی: آیا خوش‌بینی نقشی محافظ دارد؟

کایا و همکارانش، پژوهشگرانی از ترکیه، در مقاله‌ای که در سال 2022 منتشر شد، به تأثیر اضطراب سلامت بر شادکامی و نقش واسطة خوش‌بینی پرداخته‌اند. آن‌ها در این مطالعه اضطراب سلامت و خوش‌بینی را به‌عنوان عوامل پیش‌بینی‌کنندة شادکامی ذهنی تعیین کردند. در این پژوهش، که بر اساس مدل هم‌بستگی انجام شد، درمجموع 301 نفر، شامل 168 زن (8/55%) و 133 مرد (2/44%)، شرکت داشتند. داده‌های این تحقیق به‌دلیل شیوع ویروس کرونا به‌صورت اینترنتی و غیرحضوری گردآوری شد. این پژوهشگران از فرم اطلاعات فردی (Personal Information Form)، مقیاس اضطراب سلامت (Health Anxiety Scale)، مقیاس خوش‌بینی (Optimism Scale) و مقیاس شادکامی ذهنی (Subjective Happiness Scale) به‌عنوان ابزار گردآوری داده‌ها استفاده کردند.

به‌گفتة این پژوهشگران، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بین متغیر اضطراب سلامت و متغیرهای شادکامی ذهنی و خوش‌بینی هم‌بستگی‌های آماریِ معنادار و منفی وجود دارد. به‌علاوه، بین متغیر خوش‌بینی و متغیر شادکامی ذهنی نیز نوعی هم‌بستگی آماریِ معنادار و مثبت مشاهده شد. در این پژوهش از تحلیل‌های میانجی استفاده شد که نتایج آن‌ها نشان می‌دهد خوش‌بینی نقشی میانجی در رابطة بین اضطراب سلامت و شادکامی ذهنی دارد. درنتیجه، تأثیر غیرمستقیم اضطراب سلامت بر شادکامی ذهنی ازنظر آماری معنادار می‌نمود. به اعتقاد این پژوهشگران، یافته‌های این تحقیق به‌ویژه برای متخصصانی مفید است که برنامه‌های مداخله‌‌محور را برای افرادی که اضطراب شدیدی در طول فرایندهای زندگی تجربه می‌کنند و میزان شادکامی ذهنیِ پایینی دارند تهیه می‌کنند.

پژوهشگران مذکور تأکید دارند که این تحقیق در قالب روان‌شناسی مثبت (positive psychology) انجام شده است تا نقش شادکامی و خوش‌بینی در زندگی انسان برجسته‌تر شود. به گفتة آن‌ها، روان‌شناسی مثبت، که دیدگاهی جایگزین برای رویکرد راه‌حل‌محورِ روان‌شناسی ارائه می‌دهد، بر جنبه‌های قوی و فضیلت‌محور انسان تأکید دارد. فلسفة روان‌شناسی مثبت براساس تحقیق دربارة عواملی است که زندگی را برای زیستن ارزشمند می‌سازند (مانند ارزش‌ها، فضیلت‌ها و اهداف) و نه چیزهایی که ممکن است نشانة نقص و بیماری باشند (مانند افسردگی و اختلالات روان‌شناختی). در واقع، شادکامی انسان در مرکز مفاهیم روان‌شناسی مثبت قرار دارد. به‌طور خلاصه، روان‌شناسی مثبت با شادکامی، لذت، زندگی معنادار و به‌طورکلی با بهزیستی انسان سروکار دارد.

همچنین، براساس نتایج این پژوهش، میزان اضطراب سلامتِ افراد ازنظر جنسیت متفاوت است. به‌عبارت‌دیگر، این پژوهشگران دریافتند که میزان اضطراب سلامت زنان بیشتر از مردان است. اما در هر دو نمونة زنان و مردانی که در این تحقیق شرکت داشتند، اضطراب سلامت رابطه‌ای منفی و معنادار هم با شادکامی ذهنی و هم با متغیر خوش‌بینی داشت.

این پژوهشگران در مقالة خود همچنین بر توضیح معنای بهزیستی ذهنی تأکید داشته‌اند، زیرا آن را مفهومی بحث‌انگیز و نسبتاً مبهم می‌دانند. به گفتة آن‌ها، بهزیستی مفهومی کلی است که ممکن است با شادی و عملکرد مثبت افراد مطابقت داشته باشد. این مفهوم به‌طور نظری به دو صورت بهزیستی ذهنی و بهزیستی روان‌شناختی مطرح می‌شود. درحالی‌که بهزیستی روان‌شناختی در معنای خودشکوفایی و رشد فردی به کار می‌رود، بهزیستی ذهنی به این معنا کاربرد دارد که افراد هیجانات منفیِ کمتر و هیجانات مثبتِ بیشتری تجربه کنند و از زندگی خود راضی باشند. بدین‌ترتیب، بهزیستی ذهنی دارای سه مؤلفة مهم هیجانات مثبت، هیجانات منفی و رضایت از زندگی است که دو مؤلفة اول بُعد عاطفیِ شادکامی ذهنی را تشکیل می‌دهند و مؤلفة سوم بُعد شناختی آن را. در بُعد عاطفی، عواطف مثبت با شدت هیجاناتی مانند شادی، عشق، آرامش و خوشی ارتباط دارند و عواطف منفی با شدت هیجاناتی مانند خشم، ترس، اضطراب، شرم، گناه و پشیمانی. رضایت از زندگی، که در بُعد شناختی جای می‌گیرد، به‌عنوان حالتی از رضایت تعریف می‌شود که شامل همة ارزیابی‌های مثبت از زندگی است و به‌منزلة رضایت از کل زندگی درنتیجة این ارزیابی‌ها تصور می‌شود. به‌طور خلاصه، بهزیستی ذهنی مفهومی است که هم با هیجانات و عواطف سروکار دارد و هم با ارزیابی از کلیت زندگی.

ازسوی‌دیگر، مطالعات نشان می‌دهد که عوامل مختلفی بر بهزیستی ذهنی تأثیر دارند. برخی نویسندگان این عوامل را در سه گروه جای داده‌اند: شرایط زندگی (تحصیلات، جنسیت، سن، وضعیت اقتصادی)؛ فعالیت‌های زندگیِ هدفمند (نیکوکاری، انجام تعهدات دینی، بخشندگی)؛ و صفات ژنتیکی. برخی محققان نیز ارتباط بهزیستی ذهنی را با متغیرهایی مانند ویژگی‌های شخصیتی، روان‌رنجوری و برون‌گرایی، عوامل ژنتیکی، سن، جنسیت، وضعیت تأهل، وضعیت اقتصادی، دین، امید و خوش‌بینی بررسی کرده‌اند. تحقیقات مختلف همچنین نشان داده‌اند که بهزیستی ذهنی با احساس سلامت جسمی و روانی ارتباط دارد.

این گزارش ترجمة خلاصه‌ای از مقالة زیر است:

Kaya, F., Yazici-Celebi, G., & Yilmaz, M. (2022). The effect of health anxiety on subjective happiness: Does optimism play a protective role? Journal of Education in Science, Environment and Health (JESEH), 8(3), 212‒228.