زیرک

همگی ما با پدیده‌ی اشتراک‌گذاری اخباری که در شبکه‌ی اجتماعی خودمان دیده‌ایم آشناییم. شاید خبری سیاسی بوده یا ورزشی، شاید هم راجع به شخصی سرشناس. اما از کجا می‌دانستیم یا می‌دانیم که خبر کذایی جعلی نباشد؟ گستراندن فوری خبری که برای‌مان جالب است چه پیامدهایی دارد؟ کژاطلاعات، گرگی‎ست در لباس میش که می‌تواند تبعاتی مرگبار داشته باشد. همچون ویروس زیستی در ذهن ما جا می‌گیرد و دیگر به راحتی نمی‌شد از دستش رها شد. آن‌وقت است که در جهان‌بینی ما، شیوۀ اندیشیدن ما، نگرش ما به دیگران، و رویکرد ما به اوضاع جهان را انگولک می‌کند. از طریق آن به‌سادگی می‌توانیم بازیچه‌ی دست بازیگرانی موذی شویم که با سوءاستفاده از تفکرات و کنش‌‌های ما به اغراض پلید خود می‌پردازند.

در زیرک زاندر فان در لیندن، استاد روان‌شناسی دانشگاه کمبریج که سال‌ها تجربۀ پژوهشی و میدانی در حوزۀ کژاطلاعات دارد، ضمن ارائۀ تعاریف این حوزه، به ترسیم چشم‌انداز و مخاطرات مرتبط با مباحثی مانند کژاطلاعات، بداطلاعات، اخبارجعلی، نظریه‌های توطئه و پساحقیقت می‌پردازد. شیوه‌هایی متعدد بر ضد این پدیده‌ها تاکنون کارآمد نبوده‌اند. راهکار نوآورانه و مؤثری که فان در لیندن پیش روی ما می‌گذارد «مایه‌کوبی روانی» است: واکسنی در تشابه با همتای زیستی، برای حفاظت از بشریت در برابر این ویروس‌های پلید.