چگونه از تبدیل بهعادتشدن گرایشهای رفتاری ناسالم جلوگیری کنیم؟
در توجیه اینکه باید گوشت و چربی را جایگزین غذاهای حاوی هیدراتکربن کنیم گفته میشود نیاکان ما برای صدهاهزار سال شکارچی بودهاند؛ در نقد آن نیز میگویند گوشت قرمز و چربی برای زندگی در شرایط کنونی ضرر دارند.
یا از یکسو گفته میشود نیاکان دور ما صرفاً تا پایان دوران شیرخواری شیر مادر مصرف میکردهاند و نه شیر سایر جانوران از جمله گاو و گوسفند را. بنابراین نباید لبنیات مصرف کنیم. در مقابل نیز میشنویم که مصرف لبنیات برای سلامتی مفید است و نیاکان ما طی دههزارسال گذشته از لبنیات تغذیه کردهاند و بنابراین با آن سازگار شدهایم.
نمیخواهیم به اين پرسش بپردازیم که کدام توصیهها درستاند؛ اما به این نکته توجه کنیم که بخشی از رفتارهای سالم ریشه در عادات کهن دارند: شبها زود خوابیدن و صبحها زود بیدار شدن از این دستهاند. اما برخی رفتارهای ناسالم نیز ریشه در همان عادات کهن دارند: تمایل زیاد به قند و چربی چنین است. بنابراین نباید به شکل همهیاهیچ به عادات رفتاری نیاکان دور برچسب “سالم” یا “ناسالم” زد.
بخشی از گرایشهای رفتاری ریشه در زندگی شکارچیگردآوران، بخش دیگر ریشه در زندگی کشاورزی، و بخشی نیز متناسب با زندگی شهری مدرن شکل گرفتهاند. ما همزمان همهی این گرایشهای رفتاری را، که گاه در تعارض با یکدیگرند، داریم. اما همهی این گرایشها به یک میزان سالم نیستند. شکلدادن این گرایشهای رفتاری به عادات سالم کاری ساده نیست. به ویژه در ایام تعطیلات، به سادگی گرایشبهرفتارهای ناسالم تبدیل به عادات ناسالم میشود.
مسئلهی دیگر این است که از یکسو بسیاری از عادات سالم رنجآفرین شدهاند و از سوی دیگر از عادات ناسالم، اما لذتبخش، نیز به دلیل آگاهی از ناسالم بودن آنها لذت نمیبریم. هم وقتی پیتزا در دسترس است نخوردنش سخت است، و هم وقتی آن را میخوریم لذت کافی نمیبریم و پس از خوردن نیز احساس عذابوجدان میکنیم که چرا به بدن خوب آسیب زدهایم! هم از همنشینی با دوستان تا پاسی از شب لذت میبریم و هم ناراحتیم که چرا به موقع نمیخوابیم.
احتمالاً گمان دارید توصیه این است که عادات سالم را تحت هر شرایطی نباید ترک کرد. اما کسانی که اینگونه همهیاهیچ فکر کنند دیر یا زود از عادات سالم تخطی خواهند کرد و بهیکباره راه را بر تکرار رفتارهای ناسالم و تبدیلشدن آنها به عادات رفتاری باز میکنند.
در پژوهشی که در دانشگاه اوهایو انجام شده شش راهکار برای مقابله با شکلگیری عادات ناسالم در هنگام تعطیلات پیشنهاد شده است. اساس پیشنهادات این است که تصور همهیاهیچ را نسبت به گرایشها و عادات رفتاری کنار گذاریم.
یک. نخست آنکه به انحراف از عادات سالم توجه کنیم. وقتی پیتزا خوردیم بدانیم که این انحراف از عادات سالم است. اما آگاه باشیم که ما مستعد همهیاهیچ-اندیشی هستیم. پس خطر آن وجود دارد که راه را بر ترک عادات سالمی که بهطورمتعارف رنجآفرین هستند باز کنیم.
دو. بازگشت به عادات سالم را به زمان خاصی در آینده موکول نکنیم. میتوانیم پیتزا را بخوریم اما همزمان مقدار کمی از آن را بخوریم یا چون این کار را کردیم موجه نیستیم هر چیز ناسالم دیگری را هم متعاقب آن بخوریم.
سه. تفکر همهیاهیچ با کمالگرایی گره خورده و منشأ بسیاری از مشکلات روانشناختی است. باید انعطافشناختی خود را افزایش دهیم تا از تفکر همهیاهیچ رهایی یابیم. ذهنیت منعطف میتواند خود را به شرایط قبل از تخطی از عادات سالم بازگرداند.
چهار. عادات رفتاری سالم را به صورت یک کل در نظر نگیریم. تفکر همهیاهیچ چنین گرایشی دارد. کسی که ذهنیت همهیاهیچ دارد وقتی پیتزا میخورد آن را دلیلی بر خوردن کوکا، مصرف دخانیات، دیر خوابیدن، و ورزش نکردن نیز درنظر میگیرد!
پنج. کسی که ذهنیت همهیاهیچ دارد با نخستین تخطی از عادات سالم نسبت به خود احساسی منفی پیدا میکند و ضعف اراده را در خود مذمت میکند. غافل از اینکه ما انسان هستیم و وارث دستهی بزرگی از گرایشهای رفتاری متناقض.
شش. آخرین توصیه این روانشناسان آن است که وقتی از عادتی سالم تخطی کردیم بهترین کار لذتبردن از آن است! اگر پس از مدتها با دوستان خود همنشینی داریم و از برخی عادات سالم تخطی کردیم لااقل از آن لذت ببریم. البته با جدی گرفتن توصیههای قبلی از تبدیل به عادت شدن آن جلوگیری کنیم.
افزایش انعطافشناختی، به عنوان راهکار مقابله با تفکرات همهیاهیچ، تمرینات خاصی دارد و قابل پرورش است. در این مورد خواندن کتابهای روانشناسی کاربردی شادکامی و عادات سالم رنجآفریناند توصیه میشود.